آسیب نخاعی عبارت از صدمه ای است که به طناب نخاعی وارد می گردد. آسیب نخاعی ممکن است به صورت مستقیم دراثرضایعه خود نخاع به وجودبیاید، یا اینکه بطورغیرمستقیم به دلیل آسیب استخوانها ، بافتها یا عروق خونی اطراف آن ایجاد شود.
هرنوع عاملی که باعث صدمه به نخاع شودمی تواند آسیب نخاعی رابه وجودآورد. تصادفات وسائط نقلیه ، سقوط ، آسیب های ورزشی ( به خصوص شیرجه درآب های کم عمق) ، حوادث صنعتی وحین کار، جراحات حاصل از شلیك گلوله، درگیری های بدنی وسایرعوامل می توانند ضایعات نخاعی را فراهم آورند.
اگرضایعه وارده به نخاع کوچک باشد ، می تواندباعث ضعیف شدن آن گردد.( ازجمله ضایعات نخاعی حاصل ازآرتریت روماتوئید یا استئوپروزیس ). یا اینکه ممکن است کانال نخاعی که ازنخاع حفاظت می کند ، به دلیل فرآیند طبیعی افزایش سن بیش ازحد دچارتنگی شود.( استنوزیس نخاعی ) ضربات مستقیم نظیربریدگی ها می توانند درطناب نخاعی ایجادشوند ، به خصوص اگراستخوانها یا دیسکها آسیب دیده باشند. خردشدن استخوان ها ( برای مثال خرد شدن مهره ها ی ستون فقرات ) یا پارگی فلزات (مانند تصادفات رانندگی ) می توانند باعث بریدگی یا آسیب طناب نخاعی شوند.
آسیب های مستقیم نیزمی توانند درصورت کشیده شدن طناب نخاعی ، اعمال فشارهای جانبی یا فشردگی ستون فقرات ایجاد شوند. این مشکلات می توانند درصورت پیچ خوردگی بیش ازحد سر،گردن یا پشت به هنگام تصادفات به وجود آیند.
خونریزی ، انباشته شدن مایعات و تورم درنواحی داخلی ویا خارجی نخاع ( اما درداخل کانال نخاعی ) می تواند ایجاد شود. تجمع خون یا مایعات می تواند باعث فشاربرطناب نخاعی و آسیب آن گردد.
اکثرآسیبهای نخاعی درافرادجوان وسالم اتفاق می افتد. مردان بین 15 تا 35 سال بیشترین مبتلایان را تشکیل می دهند. میزان مرگ ومیردرنوجوانان دچارضایعات نخاعی بیشتراست .
ازجمله عوامل خطرمی توان به شرکت درفعالیتهای بدنی خطرناک ، عدم استفاده ازتجهیزات ایمنی به هنگام کار یا بازی ، یا شیرجه زدن درآبهای کم عمق اشاره نمود.
درافرادمسنی که مهره های ستون فقرات آنان (به دلیل پوکی استخوانها) ضعیف شده است ،احتمال ابتلا به ضایعه نخاعی زیاداست. بیماران مبتلا به یکسری عوارض پزشکی نیزکه آنان رامستعد سقوط حاصل ضعف یا بی حسی می کنند،(ازجمله سکته مغزی ) ممکن است درمعرض آسیب نخاعی قرار بگیرند.
علائم آسیب نخاعی متفاوت بوده و تاحدی بسته به محل ضایعه دارد. بطورکلی آسیب ها ی نخاعی باعث ضعف و ازبین رفتن حس درپائین سطح ضایعه می گردند. شدت علائم نیزبه کامل ( آسیب دیدگی کامل نخاع) یا ناقص بودن ( تنها قسمتی
طناب نخاعی درپائین اولین مهره کمری امتدادپیدانمی کند، به همین دلیل ضایعات پائین ترازاین سطح موجب آسیب نخاعی نمی گردند.اما صدمه دیدن ریشه های عصبی دراین ناحیه می تواند باعث سندرمی بنام کا اودا ایکواینا (cauda equine syndrome) شود.
وقتی که آسیب نخاعی در نزدیکی گردن رخ دهد، عوارض حاصل ازآن می تواند دردست ها وپاها تاثیر بگذارند. ازجمله مهمترین تاثیرات ضایعات گردنی عبارتند از:
- مشکلات تنفسی ( حاصل فلج شدن عضلات تنفسی)
- ازبین رفتن کنترل ادرار و دفع مدفوع ( که می تواند یبوست ، بی اختیاری و اسپاسم مثانه را به دنبال داشته باشد).
- بی حسی
- تغییرات حسی
- اسپاستیسیتی ( افزایش انقباضات وگرفتگی های عضلانی)
- درد
- ضعف و فلج
موقعی که آسیب نخاعی درسطح قفسه سینه اتفاق بیافتد، اثرات آن رامی توان برروی پاها مشاهده نمود.که مهمترین آن شامل :
- مشکلات تنفسی ( ناشی ازفلج شدن عضلات تنفسی)
- ازبین رفتن کنترل ادرار و دفع مدفوع ( که می تواند یبوست ، بی اختیاری و اسپاسم مثانه را به دنبال داشته باشد).
- بی حسی
- تغییرات حسی
- اسپاستیسیتی ( افزایش انقباضات وگرفتگی های عضلانی)
- درد
- ضعف و فلج
همچنین آسیب دیدگی نخاع درنواحی گردن یا قسمتهای فوقانی قفسه سینه می تواند باعث مشکلاتی در فشار خون ، تعریق غیرعادی وایجاداختلال دردمای طبیعی بدن گردد.
آسیبهای کمری – خاجی ( نواحی تحتانی پشت )
موقعی که آسیب نخاعی درسطوح کمری ایجاد شود، میزان تاثیرآن برروی پاها متفاوت خواهدبود. اما مهمترین اثرات آن عبارتنداز:
- افت درکنترل ادرارودفع مدفوع (که می تواند یبوست ، بی اختیاری و اسپاسم مثانه را به دنبال داشته باشد).
- بی حسی
- درد
- تغییرات حسی
- اسپاستیسیتی ( افزایش انقباضات وگرفتگی های عضلانی)
- ضعف و فلج
آسیب نخاعی یک فوریت پزشکی محسوب می شود ولازم است که سریعا" موردرسیدگی قرارگیرد.
مسئولین مراقبتهای پزشکی یکسری معاینات ازجمله معاینات مربوط به وضعیت اعصاب را انجام می دهند. این معاینات می توانند به تشخیص محل دقیق ضایعه که قبلا" نامشخص بوده کمک کنند. امکان داردبعضی از واکنش های مصدومین غیرطبیعی یا ازبین رفته باشد.اما به محض اینکه میزان ورم کاهش پیداکند، برخی واکنش ها می توانند به حالت عادی برگردند.
هنگام آسیبهای نخاعی آزمایشات زیررامی توان تجویزنمود:
- سی تی اسکن یا ام.آر.آی نخاع می تواند موقعیت ومیزان ضایعه رانشان داده ومشکلاتی مانند لخته های خون (هماتوم ) رامشخص نماید.
- میلو گرام ( عکسبرداری ازنخاع با اشعه ایکس بعدازتزریق ماده رنگی ) ممکن است در برخی موارد ضرورت داشته باشد.
- آزمایش تحریک میزان توانائی حسی بدن (SSEP ) یا تحریک مغناطیسی نیزمی تواندعبور علائم عصبی راازطناب نخاعی مشخص نماید.
- عکسبرداری نخاع با اشعه ایکس می تواند شکستگی مهره های ستون فقرات یا صدمات وارده به آنهارانشان دهد.
همانطورکه اشاره شد آسیب نخاعی یک فوریت پزشکی است که به منظورکاهش اثرات طولانی مدت آن باید دراسرع وقت موردتوجه قرارگیرد. بنابراین فاصله زمانی بین بروزضایعه واجرای اقدامات پزشکی ، عامل بسیارمهمی دراثرات حاصل ازآن محسوب می گردد.
جهت کاهش میزان ورم که ممکن است باعث آسیب نخاع شود ، ازکورتیکواستروئیدها از جمله دگزامتازون یا متیل پردنیزولون استفاده می شود.اگرنخاع دراثر توده ای (مانند هماتوم یا تکه ای از استخوان شکسته شده ) تحت فشارباشد، قبل ازآسیب دیدن کامل اعصاب نخاعی، بایستی با آزاد نمودن فشار، احتمال فلج راکاهش داده ویا از بین برد. بهتراست که مصرف کورتیکوستروئیدها بلافاصله بعدازآسیب نخاعی مورداستفاده قرارگیرند.
ممکن است به منظورخارج کردن مایعات یا بافت هايي که به نخاع فشارواردمی کنند، نیاز به جراحی باشد.
( لامینوکتومی برای کاهش فشار). امکان دارد برای خارج نمودن تکه های استخوانها ، دیسک ها یا اشیای خارجی ویا برای تثبیت مهره های شکسته شده ( با استفاده ازروشهای جوش خوردن استخوان ها یا تعبیه قطعات سخت افزاری) نیازبه جراحی ضرورت پیداکند.
ممکن است لازم باشد برای بهبودی استخوان های تحمل کننده وزن بدن استراحت مطلق دربستر تجویزشود. وضعیت آناتومیکی خیلی مهم است. کشش نخاعی (SPINAL TRACTION) ممکن است باعث کاهش جابجائی شده یا می تواندباعث بی حرکت سازی نخاع گردد. جمجمه باید با استفاده از TONG ( بریسهای فلزی که روی جمجمه قرارگرفته و به وزنه های کششی متصل شده یا روی بدن مهارمی گردند).
درمان مشتمل بردرمان اسپاسمهای عضلانی ، مراقبت ازپوست و مشکلات دفع ادرارومدفوع می باشد.
معمولا" بعدازبهبودی آسیب های حاد، اقدامات گسترده ای مانند فیزیوتراپی، کاردرمانی و سایربرنامه های توانبخشی ضرورت پیدامی کنند. توانبخشی به افرادآسیب دیده کمک می کندتا بتوانند باناتوانی های حاصل ازآسیب نخاعی مواجه شوند.
داروهای خوراکی زیادی هستندکه می تواننداسپاسم راکاهش دهند. یکسری ازداروها نیزباتزریق به داخل کانال نخاعی و یا تزریق سم بوتولینوم به داخل عضله نیز به کاهش اسپاسم کمک می کند. درمان درد با استفاده ازداروهای ضددرد، شل کنند های عضلانی و کیفیت فیزیوتراپی نیزازاهمیت زیادی برخورداراست.
درمورد سازمانهائی که می توانند اطلاعات کمکی واضافی راارائه کنند، پیگیری های لازم راانجام دهید.
فلج شدن وازدست دادن حس بدن از شایعترین عوارض آسیبهای نخاعی هستندو می توانند به صورت فلج کل بدن یا بی حسی (numbness) وبه طورکلی درجات متفاوتی ازافت حسی یا حرکتی بدن باشند. احتمال مرگ نیز دراثرآسیب نخاعی وجوددارد،به خصوص اگرعضلات تنفسی فلج شده باشند.
وضعیت سلامتی فرد به سطح ضایعه او بستگی دارد. عوارض حاصل ازآسیب های نزدیک به بالای نخاع ازآسیب سطوح پائین نخاع بیشترهستند.
بهبود برخی ازحرکات یا بهترشدن وضعیت حسی مصدوم بعدازیک هفته می تواندبه این مفهوم باشدکه شانس بهبود فعالیت های فرد زیاد است. اگرچه این موضوع ممکن است تا 6 ماه یا بیشترطول بکشد.افتهائی که بعد از گذشت 6 ماه بهبود پیدا نمی کنند،به احتمال زیاد دائمی خواهند بود.
فعالیتهای روزمره مربوط به دفع مدفوع ومراقبت های آن حدود یک ساعت و حتی بیشترطول می کشد.
اکثرافراددچارآسیب های نخاعی باید کارسونداژمثانه راهرازگاهی انجام دهند.
معمولا" مناسب سازی محیط زندگی افرادنخاعی ضرورت پیدامی کند.
بیشترافرادمبتلابه آسیب نخاعی محدودبه ویلچرومحیط اطراف بسترخود بوده ویا برای انجام فعالیت های حرکتی خود نیازبه انواع وسائل کمکی دارند.
ازجمله مهمترین عوارض احتمالی حاصل ازآسیبهای نخاعی می توان به مواردزیراشاره کرد:
- تغییرات فشارخون که می تواند خیلی زیادباشد. ( اتونومیک هایپررفلکسی )
- مشکلات حاصل ازبی حرکتی ازجمله:
o ترمبوزیس وریدهای عمقی
o عفونتهای ریوی
o ضایعات پوستی
o خشکی مفاصل
- افزایش خطرآسیب دیدن اندام های بیحس بدن
- افزایش خطرآسیب به کلیه ها
- افزایش خطرعفونتهای دستگاه ادراری
- ازبین رفتن کنترل دفع ادرار
- ازبین رفتن کنترل دفع مدفوع
- ازبین رفتن حس
- افت فعالیت های جنسی ( ناتوانی جنسی درمردان )
- اسپاسم های عضلانی
- درد
- فلج عضلات تنفسی
- فلج بدن ( پاراپلژی ، کوآدری پلژی )
- شوک
افراد نخاعی که درمنزل زندگی می کنند، بایستی برای پیشگیری ازعوارض اقدامات زیرراانجام دهند:
- مراقبت روزانه ازریه ها مخصوص کسانی که نیازبه انجام این کاردارند.
- اجرای منظم تمام دستورالعمل های مربوط به دفع ادراربرای جلوگیری از عفونت ها ی ادراری وآسیب کیله ها
- انجام تمام دستورالعملهای مربوط به مراقبت ازپوست برای جلوگیری اززخمهای فشاری
- انجام دقیق معاینات کلی بدن توسط پزشک خود
درصورتی که آسیبی به پشت و گردن واردمی شود ، با مراقبین پزشکی خودتان تماس بگیرید. چنانچه متوجه هر گونه افتی درحرکت وحس خودشدید، به پزشک پایش خود اطلاع دهید.این موضوع می تواند یک فوریت پزشکی محسوب شود.
رسیدگی به آسیب نخاعی باید ازمحل حادثه و توسط افراد تیم های پزشکی که درزمینه بی حرکت سازی مصدومین نخاعی آموزش دیده اند انجام شود،تا ازافزایش بیشتردستگاه عصبی جلوگیری گردد.
کسی را که مشکوک به آسیب نخاعی باشد، نبایستی بدون استفاده ازروشهای بی حرکت سازی حرکت داد،مگراینکه یک موضوع تهدیدکننده حیاتی مطرح باشد.
پیشگیری
رعایت اصول ایمنی هنگام رانندگی، کار وتفریح می تواندازبروزبسیاری ازآسیبهای نخاعی جلوگیری کند. درصورت احتمال هرنوع ضایعه ای ازوسائل حفاظتی مناسب استفاده کنید.
شیرجه زدن به آبهای کم عمق یکی ازدلائل مهم آسیبهای نخاعی محسوب می شود.بنابراین قبل ازانجام شیرجه ازمیزان عمق آب ، عدم وجود سنگ وسایرموانع احتمالی مطمئن شوید.
درورزش هايي مانندفوتبال وسورتمه رانی معمولا" جراحات وصدمات شدیدی ازجمله پیچ خوردگی یا خمیدگی نواحی پشت وگردن ممکن است اتفاق بیافتند که منجربه آسیب نخاعی شوند. بنابراین درموقع ورزشهايی ازجمله سورتمه سواری ، بایداحتیاط نموده وقبل ازهرفعالیتی منطقه را ازحیث وجود موانع بازرسی نمائید. درموقع فعالیت های ورزشی ازجمله فوتبال و سایرورزشهای پرحادثه ، ازروشها وتجهیزات مناسب استفاده کنید.
سقوط به هنگام فعالیت های کاری یا تفریحی نیزمی تواندمنجربه آسیبهای نخاعی شود. رانندگی ایمن و بستن کمربندایمنی نقش به سزائی درکاهش آسیبهای نخاعی حاصل ازتصادفات دارد.
فشرده شدن طناب نخاعی نیز ازنامهای دیگرآسیب نخاعی می باشد.
نخاع و آسیبهای نخاعی
طناب نخاعی استوانه ای از بافت عصبی كه ضخامت آن تقریباً به اندازه انگشت كوچك است و 38 تا 45 سانتی متر طول دارد. این طناب از سوراخ جمجمه شروع می شود به طوری كه از بالا با بصل النخاع در ارتباط است و درون كانال ستون مهره ای تا سطح قاعده بدنه الویه مهره كمری 1 L پائین كشیده شده است و در آنجا به دسته ای از رشته های عصبی به نام اعصاب دم اسبی ختم می شود. این اعصاب از مناطق كمری و خاجی ستون فقرات بیرون می آیند. طناب نخاعی از 31 قسمت تشكیل شده است كه از هر كدام یك جفت عصب خارج می شود. ضخامت این طناب در نقاط مختلف متفاوت است و در نواحی گردنی و كمری قدری ضخیم تر است. زیرا در این ناحیه عصب بزرگی برای نواحی دست و پا از نخاع خارج می شود. این دو ناحیه را برجستگی های گردنی و كمری نخاع می گویند.
اعمال طناب نخاعی
1 – رابط میان مغز و اعصابی است كه به بخش های طرفی تنه و دست و پا می روند.
2 – مركز مهم اعمال رفلكسی است .
اعصاب نخاعی شامل : 8 جفت گردنی ، 12 جفت توراسیك ( سینه ای )، 5 جفت عصب كمری ، 5 جفت خاجی ، 1 جفت دنبالچه ای
معلول ضایعه نخاعی
به فردی اطلاق می شود كه به هر علتی اعم از تروما یا ضربه، بیماری های مادرزادی، بیمارهای عفونی، تومور مغزی یا سرطان، بیماری های مغزی و عروقی و یا حتی مراحل پیشرفته ضایعات دیسكوپاتثی، نخاع از زیر منطقه بصل النخاع تا ناحیه انتهای شبكه دم اسبی كه توسط ستون فقرات محافظت می شوند دچار آسیب شده و مقدار ضایعه آن از قسمتی تا قطع كامل و یا له شدگی و تغییرات استحاله ای باشد كه نتیجه آن ایجاد عوارض حركتی و حسی و یا اتونومیك یك یا چند اندام و تنه است.
ضایعات طناب نخاعی و ریشه های آن
1 – كنكشن CONCUSSION كه باعث ایجاد علائم عصبی خفیفی شده و پس از چند ساعت بهبود می یابند.
2 – كوفتگی نخاع : CONTUSION كه منجر به ادم و خونریزی سطحی طناب نخاعی می شود.
3 – فشردگی نخاع : COMPRESSION كه با ادم وایسكمی شدید همراه بوده و منجر به نكروز می شود. این ضایعه ممكن است دائمی باشد و یا این كه پس از مدتی به آهستگی تخفیف یابد.
4 – قطع كامل نخاع : كه منجر به از بین رفتن كلیه اعمال فیزیولوژیكی نخاع در زیر محل ضایعه به طور دائمی می شود. این ضایعه در اثر زخم شدن به عقب؛ چرخیدن و فشردگی نخاع ایجاد می شود.
اتیولوژی آسیب های نخاعی
ضربات شدید و ناگهانی ، تصادف رانندگی ، سقوط از بلندی ، صدمات زمان تولد، صدمات ناشی از گلوله ، صدمات ناشی از ورزش
1 – عوامل با منشاء خارجی :
2 – عوامل با منشاء داخلی : تومورهای معزی و نخاعی ، عفونت ها ؛ میلیت ، اختلالات عروقی ، تغییرات دژنراتیو( تخریب دیسك) ، ادم ، هماتوم و پارگی دیسك ،مولییپل اسكلزوزیس ، اختلالات مایعات نخاعی ، التهاب سلول های نخاعی
عوارض آسیب های نخاعی
صدمه و آسیب به مهره های گردنی یا شكستگی بالای 4 C مشكلات خاصی را در عمل تنفس به وجود آورده و باعث توقف كامل تنفس می شود صدمه زیر 4C در صورت فعال بودن عصب فرنیك باعث تنفس دیافراگماتیك خواهد شد.2 – سیستم قلبی و عروقی : هرگونه قطع عرضی در طناب نخاعی بالاتر از سطح T5 ا ثر اعصاب سمپاتیك را بر سیستم قلبی و عروقی از بین می برد و باعث مشكلات فوری شامل برایكاردی – هیپوتانسیون و كاهش برون ده قلبی می شود.3 – سیستم ادراری: رتانسیون ادراری یك علامت شایع در صدمات حاد نخاعی و شوك نخاعی است. مثانه با توجه به فقدان اثر مهاری مغز بسیار تحریك پذیر می شود در نتیجه مكرراً مقدار كمی ادرار دفع خواهد كرد كه دفع مثانه به طور كامل صورت نگرفته و این امر منجر به اتساع مثانه و احتباس ادرار و بروز عفونت و سنگ های ادراری می شود.4 – سیستم معده ای – روده ای: چنانچه طناب نخاعی بالاتر از 5 T و به طور عرضی قطع شود فقدان عصب رسانی سمپاتیك ممكن است كه منجر به ایجاد اتساع ایلئوس و معده شود.
1 – سیستم تنفس:
مشكلات دفعی ؛ سختی و احتباس مدفوع نیز ایجاد می شود.
5 – شوك نخاعی و هیپورفلكس خود به خودی: شامل انبساط مثانه (در اثر استاز ادراری) و انبساط روده و زخم فشاری .6 – AUTONOMICDYSREFLEXIA (HYPER REFLEXIA)
هایپرورفكسی معمولاً در ضایعات نخاعی بالای سطح 6 T به وجود می آید. اگر یك محرك شدید احشایی و یا یك محرك دائمی روی استخوان های زیر ناحیه ضایعه وجود داشته باشد و یا مثانه این بیماران تحت كشش بیش از حد قرار گیرد. علائم آن عبارت اند از سردرد؛ عرق نواحی بالای سطح ضایعن؛ گرفتگی بینی؛ تیره شدن بینایی؛ فشارخون؛ تندی و یا كندی ضربان قلب؛ كشش بیش از اندازه مثانه در این بیماران به علل زیر حادث می شود :
الف ) گرفتگی سوند تخلیه كننده
ب ) پر شدن كیسه ادرار
ج ) غلط بسته شدن سوند
د) عمل تعویض سوند
هـ ) اتساع بیش از حد مثانه
و) افزایش گاز در روده ها و افزایش و تجمع مدفوع و یا هر نوع تحریك روی ركتوم ( مثل هموروئید)
ز) تحریكات پوستی مثل سوختگی – كه جت جلوگیری از آن بایستی عوامل ایجاد كننده را حتی الامكان برطرف نمود.
7 – هایپروترمیا :HYPERTHERMIA
ممكن است دمای بدن این بیماران تحت تأثیر محیط گرم؛ افزایش یابد كه باعث علائم زیر می گردد:
الف ) پوست گرم؛ قرمز و خشك
ب ) احساس ضعف
ج) سرگیجه
د) اختلال بینایی
هـ) سردرد
و) تهوع
ز) دمای بالا
ج ) نبض نامنظم و ضعیف
جهت كاهش هایپروترمیا و تنظیم دمای بدن بیمار بایستی از روش های زیر استفاده نمود
بیمار به طور خودكار مدت زمانی را كه می تواند در یك محیط گرم باقی بماند را به دست آورد. از مایعات استفاده كند. از لباس های نازك نخی و سبك استفاده كند. جهت جلوگیری از آفتاب زدگی از كلاه استفاده كند. از اسپری خنك كننده استفاده نماید. اطراف بیمار جریان هوا برقرار باشد و اگر دمای بدن بیمار از 40 سانتی گراد بیشتر شد به پزشك مراجعه كند.
8 – هیپروترمیا HYPOTHERMIAهمچنین وقتی كه یك بیمار نخاعی در محیط سرد به مدت طولانی قرار گیرد علائم زیر به وجود می آید:
الف ) پوست سرد
ب ) لرز
ج ) كاهش دمای بدن
د) كاهش
هـ) پریشانی كه بایستی برای رفع آن از لباس گرم استفاده نمود و بیمار از محیط سرد خارج شود و اندام های او را با حوله های گرم پوشاند.
9 – ORTHOSTATIC HYPOTENSION (POSTURAL HYPOTENSION)
از آنجا که این بیماران اكثراً در وضعیت درازكش قرار دارند هنگام تغییر وضعیت و قرار گرفتن در حالت نشسته و یا ایستاده به علت تجمع خون در اندام های تحتانی و محوطه شكم دچار كاهش ناگهانی فشارخون همراه با
سرگیجه می شوند كه با استفاده از جوراب كشی در ناحیه اندام های تحتانی و شكم بند در ناحیه شكم و همچنین تغییر وضعیت بیمار به صورت تدریجی می توان از آن جلوگیری نمود. اگر در روی ویلچر بیمار دچار این حالت شد با افقی نمودن ویلچر می توان از كاهش فشارخون جلوگیری نمود و پس از بهبود حالت بیمار به تدریج به وضعیت اولیه برگرداند. البته كاهش فشارخون می تواند به علت كاهش دفع ادرار نیز باشد كه پس از دفع ادرار بهبود می یابد.10- SPINAL CORD CYST تجمع مایع داخل كانال نخاعی به علت تغییرات نرولوژیكی در 5 تا 10% بیماران نخاعی به وجود می آید كه ممكن است از چند ماه تا چند سال بعد از ضایعه به وقوع بپیوندد علائم آن بشرح زیر است: كاهش ناگهانی درد و یا حس بیمار و یا افزایش ناگهانی و زیاد درد – افزایش عرق و تعریق غیر طبیعی – اتونومیك دیسرفلكس.
همچنین در بیماران ضایعه نخاعی سطوح 4 T به بالا به علت فلج عضلات بین دنده ای بیمار؛ فعالیت های تنفسی كاهش یافته و به علت كم شدن و یا از بین رفتن رفلكس سرفه و بازدم قوی زمینه مناسبی جهت ایجاد بیماری های ریوی مثل پنومونی ؛ آتكلتازی و غیره ؛ فراهم می گردد كه CHEST PT و آموزش های لازم تنفسی برای جلوگیری از عوارض ریوی اهمیت فراوانی دارد.
مشکلات بعد از آسیب نخاعی
کسانی که به تازگی ضایعه نخاعی را تجربه می کنند، احتمال دارد که دربسیاری از جنبه های زندگی با مشکلات خیلی پیچیده ای مواجه شوند. گذشته از آن سازگاری با زندگی همراه با ناتوانی ( اغلب روی ویلچر ) کار آسانی نیست. ممکن است بیماران ، بعد از ضایعه نخاعی افکار و دغدغه های روحی-روانی زیادی را تجربه نمایند و در مورد تاثیری که آسیب نخاعی بر روی شیوه زندگی، روابط شخصی و وضعیت مالی آنها می گذارد ،نگرانی پیداکنند. ناراحتی و غم و احساس استرس شایع و طبیعی هستند. ولی، اگر غم و اندوه بر روی مراقبت شخصی بیمار تاثیر بگذارد، باعث می شود که او خود را از دیگران جدا کند یا وی را وادار کند که از داروها و یا سایر مواد آرام بخش استفاده نابجا نماید. این برهه دقیقا” زمانی است که او به کمک احتیاج دارد. بطورکلی نزد افراد مبتلا به آسیب نخاعی خطر خودکشی مخصوصا” در ۱۰ سال اول بعد از ضایعه نخاعی افزایش پیدا می کند.
عوارض دستگاه ادراری
آسیبهای نخاعی با تاثیر بر روی اعصابی که با مثانه مرتبط هستند ، می توانند باعث بروز مشکلات ادراری از جمله ناتوانی در کنترل دفع ادرار شوند. از دست دادن کنترل ادرار ،خطر عفونت های دستگاه ادراری را افزایش می دهد. همچنین ممکن است سبب عفونت کلیه و سنگهای کلیوی و مثانه گردد. نوشیدن مقدار زیادی مایعات و استفاده از سوندهای مناسب ( لوله باریک و نرمی که از طریق مجرای ادرار به مثانه وارد شده تا ادرار به خارج مکش نماید )بصورت چندین بار در روز می تواند به پیشگیری ازعوارض ادراری کمک نماید.
مشکلات کنترل مدفوع
بعد از ضایعه نخاعی، کنترل ارادی دفع مدفوع از طریق روده مختل و یا از بین می رود که این مسئله می تواند منجر به بی اختیاری دفع مدفوع ( ناتوانی در کنترل دفع) گردد. مصرف رژیم غذایی غنی از فیبر می تواند به تنظیم کارکردروده ها کمک نماید. داروها و یکسری تجهیزات وجود دارندکه می توانند جهت کنترل دفع مواد زائد ازروده ها مورد استفاده قرار گیرند.
زخم های فشاری
نشستن یا خوابیدن در یک وضعیت ثابت و به مدت طولانی می تواند باعث ایجاد زخمهای فشاری گردد که زخم بستر یا decubitus نیز نامیده می شود. افراد دارای آسیب نخاعی بطور قابل توجهی در معرض زخمهای فشاری قرار دارند ،زیرا آسیب نخاعی،توانائی حس فرد را کاهش و یا از بین می برد و باعث بروز اختلال در درک مشکلات ، هنگام بروز زخم می شود. تغییر دادن مکرر وضعیت بدن ( و در صورت نیاز با کمک دیگران ) بهترین راه جلوگیری از بروز این زخمها می باشد.
تشکیل لخته در وریدهای عمقی و آمبولی ریوی
نشستن به مدت طولانی می تواند باعث کاهش جریان خون در وریدها شده و منجر به تشکیل لخته های خون شود.این لخته های خون می توانند در سیاهرگهای عمقی بدن ایجاد گردند(ترمبوزیس وریدهای عمقی) وممکن است عاملی برای انسداد شریانهای موجود در ریه ها باشند ( آمبولی ریوی ). لخته های بزرگ می توانند باعث انسداد جریان خون شده و حتی موجب مرگ افراد گردند. بنابراین افراد مبتلا به آسیب های نخاعی نیاز به استفاده از وسایل و داروهایی دارند که بتوانند از تشکیل لخته هاجلوگیری کنند.
مشکلات ریوی و تنفسی
ضعیف شدن عضلات شکم و قفسه سینه درافرادنخاعی، باعث مشکلتر شدن تنفس و سرفه کردن آنان می شود. افرادی که دارای آسیب نخاعی در سطوح گردنی و سینه ای هستند،در معرض پنومونی(عفونت ریه) و سایر عوارض ریوی قرار دارند. استفاده از داروها و روشهای درمانی مختلف می تواند به رفع مشکلات مذکور کمک نماید. در برخی از موارد، افراد مبتلا به آسیب نخاعی ممکن است به تزریق سالانه واکسن آنفولانزا و سایر روشهای ایمن سازی بدن نیاز داشته باشند.
اتونومیک دیس رفلکسی
آسیب طناب نخاعی در سطوح بالائی قفسه سینه ،می تواند منجربه بروز حالاتی شود که اتونومیک دیس رفلکسی نامیده می شود. این شرایط خطرناک موقعی ایجاد می گردد که هرگونه تحریک یا درد در ناحیه پائین سطح آسیب، علائمی را صادرمی کند که قادر نیستند به مغز ارسال شوند و در نتیجه یک واکنش انعکاسی ایجاد می شود که ممکن است باعث انقباض عروق خونی گردد. در نتیجه فشار خون افزایش پیدا کرده و میزان ضربان قلب افت پیدا می کند که این حالت می تواند منجر به سکته یا حمله ناگهانی شود. تغییر دادن وضعیت استقراربدن یا حذف عوامل تحریک که ممکن است چیز ساده ای مانند پر بودن مثانه و یا لباس های تنگ باشند، می تواند به فرد کمک نماید.
اسپاسم عضلانی
در برخی از افراد نخاعی، اسپاسم های عضلانی به صورت پرش دستها و پاها مشاهده می شود. متاسفانه، این موضوع به این مفهوم نیست که آنها در حال بهبودی هستند. بلکه انعکاس های غیرطبیعی مذکوربه این دلیل اتفاق می افتند که بعضی از اعصاب موجود در سطوح پائین طناب نخاعی، بعد از بروزضایعه نخاعی ،حساس تر می شوند که باعث به بوجودآمدن انقباضات عضلانی می گردند. ولی، به دلیل آسیب نخاعی، مغز دیگر جهت تنظیم انقباضات، نمی تواند علائم را به اعصاب پائین تر ارسال نماید. اگر اسپاسم ها شدت پیدا کنند،اجرای اقدامات درمانی ضرورت پیدامی کند.
مسئله کنترل وزن
بعد از ضایعه نخاعی، تا مدتی کاهش وزن و تحلیل عضلات شایع هستند. ولی به مرور،تغییر در شیوه زندگی و فعالیت ها ممکن است سرانجام به افزایش وزن منجر شود که می تواند باعث بروز مشکلاتی برای فردگردد. ازجمله جابجایی او ( یا برای بلند کردن او ) از یک جا به جای دیگر با سختی انجام خواهدگرفت و همچنین امکان دارد در معرض خطر بیماریهای قلبی و عوارض دیگری قرار گیرد. بنابراین بهتر است با کمک کارشناسان تغذیه و متخصصین توانبخشی ،برنامه مناسبی برای فعالیتهای ورزشی و رژیم غذایی او تنظیم شود.
اختلالات جنسی
بسیاری از مردان مبتلا به آسیب نخاعی، حتی مردانی که دارای احساس خیلی کمی در ناحیه تناسلی خود می باشند، دارای قدرت نعوظ هستند. ولی ممکن است که قوام آن جهت انجام فعالیت جنسی به اندازه کافی نباشد و یا به مدت کافی دوام نداشته باشد.ازسوی دیگر قدرت باروری نیز تحت تاثیر قرار می گیرد. بطورکلی۹۰درصد از مردان مبتلا به آسیب نخاعی ،قادر به انزال در حین آمیزش نمی باشند. اما، این موضوع بدین مفهوم نیست که مردان نخاعی نمی توانند فعالیت جنسی داشته باشند و یا پدر شوند. پزشکان، متخصصین ارولوژی و باروری که در زمینه آسیب های نخاعی نیز تخصص دارند می توانند روشهایی را برای بهبود عملکرد جنسی و باروری بیماران نخاعی ارائه دهند. زنان مبتلا به آسیب نخاعی نیز می توانند در مورد تغییرات فعالیت های جنسی و قدرت باروری خود با پزشکان مشورت نمایند. معمولا” در زنان نخاعی ،هیچگونه تغییرات فیزیکی که مانع از آمیزش جنسی یا بارداری شود، دیده نمی شود. ولی ممکن است میزان ترشحات مهبل و رسیدن به اوج لذت جنسی در آنها کاهش پیدا کند .همچنین درنتیجه آسیب نخاعی، تغییرات زیادی در شکل بدن ایجاد می شود که بر روی فعالیت جنسی آنان تاثیر می گذارند. بعلاوه احتمال دارد که بارداری با خطر زیادی همراه باشد. بنابراین خیلی مهم است که زنان نخاعی قبل از باردار شدن با یک پزشک مشورت نمایند.
درد
بیماران نخاعی، در نتیجه آسیب نخاع و یا صدمات حاصل ازسایر قسمتهای بدن که درجریان حادثه ایجاد شده اند، ممکن است دردزیادی را تجربه کنند.دراین راستا ، حتی احتمال دارد که درد در مناطقی از بدن احساس شود که فاقد حس بوده و یا حس کمی دارند. همچنین ممکن است که درد بواسطه استفاده بیش از حد بعضی ازعضلات، در قسمتی از بدن بوجود آید. برای مثال، خیلی از افرادی که به مدت طولانی ، جهت حرکت خود از ویلچرهای دستی استفاده می نمایند، دچار آسیب تاندونهای قسمت شانه می گردند. بطورکلی هر نوع دردی، می تواند بر روی فعالیتهای روزمره فردتاثیر منفی داشته باشد. مصرف داروها و اصلاح فعالیتهای جسمی می توانند به کنترل درد کمک کنند.
آسیب های جدید
داشتن ضایعه نخاعی،می تواند فرد را برای آسیب هر یک از قسمتهای بدن که دارای ضعف و یا عدم حس هستند، مستعد نماید. این افراد ممکن است بدون اینکه متوجه شوند دچار حوادثی مانندسوختگی و یا بریدگی وازاین قبیل شوند.بنابراین افرادنخاعی بایستی اقدامات لازم برای پیشگیری از آسیب های جدید راپیش بینی کنند.دراین خصوص بهتراست که افرادنخاعی بدن خود را از حیث هر نوع بریدگی و یا زخمی که نیازمند توجه پزشکی است، معاینه نمائید.
تنگی کانال نخاع در حقیقت اصطلاحی است که برای بیان باریک شدن بخش تحتانی مسیر عبور نخاع (کانال نخاع) در ستون فقرات به کار می رود.
کانال نخاع وظیفه حفاظت از نخاع و ریشه های عصبی را به عهده دارد. در صورتی که کانال نخاع از میزان خاصی در هر یک از محل های نخاع گردنی، پشتی یا کمری باریک تر باشد (بسته به میزان باریکی که ایجاد شده) می تواند برای بیمار مشکل ساز باشد. این تنگی می تواند نسبی و یا کامل باشد.
اگر چه مواردی از تنگی کانال نخاع از بدو تولد وجود دارد، اما اغلب
مبتلایان در سنین بالای 50 سال هستند و بر اثر آسیب و پیر شدن
ستون فقرات به این بیماری مبتلا شده اند.
بسیاری از این افراد بدون علامت هستند، تا اینکه علت های دیگر باعث فشار بیشتر بر نخاع شده و تنگی را تشدید کنند.
در صورتی که این باریکی نخاع باعث آزردگی طناب نخاعی یا ریشه های آن گردد، باید به فکر حل این مشکل باشیم.
علل تنگی کانال نخاع
- پیر شدن ستون فقرات بر اثر افزایش سن
- کلسیفیکاسیون یا رسوب کلسیم بر روی تاندون ها و لیگمان های مختلف: رسوب کلسیم باعث ضخیم و سفت شدن تاندون ها و لیگمان ها می شود.
- تشکیل اوستئوفیت (زایده استخوانی با بیرونزدگی رویشی استخوان)
- رشد استخوانگونه لبه های مهره ها و مفاصل بین مهره ای
- فتق دیسک های بین مهره ای
- لغزش مهره ها روی یکدیگر
- تروما، مثلا بر اثر ضربه های مکرر و متوالی یا تصادفات
- عفونتها
- بیماری استئوآرتریت
- ناهنجاریهای مادرزادی
- اختلال در وضعیت مفاصل بین مهرهای پشتی
هنگام خم کردن تنه به طرف جلو، فشار از روی ریشههای اعصاب نخاعی برداشته میشود و به همین دلیل درد ناشی از تنگی کانال نخاع کاهش می یابد
علائم تنگی کانال نخاعی
- کمردرد در زمان نشستن و یا خم شدن رو به جلو
- ضعف عضلات
- کرختی یک یا هر دو پا، باسن و یا ساق پاها
- خواب رفتگی، احساس سوزش، سوزن سوزن شدن و حتی خارش پاها، باسن و یا ساق پا
- گرفتگی های عضلانی
- خستگی زودرس
- احساس ضعف و لنگیدن پاها (لنگش عصبی) : تفاوت لنگش عصبی از لنگش عروقی ناشی از نارسایی عروق خونی این است که در موارد عروقی، ایستادن و توقف کردن برای برطرف شدن علائم کافی است، اما در موارد نخاعی، فرد حتما باید خود را به جلو خم کند و یا به حالت چمباتمه بنشیند تا احساس بهبودی کند.
در موارد شدید تنگی کانال نخاع:
- اختلال در دفع ادرار و مدفوع معمولا بصورت بی اختیاری
- اختلال در راه رفتن
- فلج اندام تحتانی
- افزایش درد هنگام راه رفتن
- درد ناحیه کمر و اندام تحتانی
- معمولا شدت درد به هنگام صاف کردن تنه افزایش می یابد.
- کاهش درد هنگام خم کردن تنه به طرف جلو: در این وضعیت فشار از روی ریشههای اعصاب نخاعی برداشته میشود و به همین دلیل درد کاهش می یابد.
راه های تشخیص تنگی کانال نخاع
- تاریخچه بالینی بیمار
- معاینه دقیق
- رادیوگرافی ساده
- سی تی اسکن
- ام.آر.آی
درمان تنگی کانال نخاع
به خاطر داشته باشید که برطرف شدن درد، هدف اصلی درمان در این بیماران نیست. در فیزیولوژی بدن، درد یک مکانیسم هشدار دهنده مهم است و به معنی وجود یک مشکل زمینه ای می باشد.
به همین دلیل برطرف کردن درد، بدون حل مشکل اصلی می تواند در درازمدت فاجعه آمیز باشد، چرا که موجب پیشرفت بدون سروصدای بیماری زمینه ای خواهد شد.
اغلب مبتلایان به تنگی های نسبی کانال نخاعی، خصوصا در صورتی که زود تشخیص داده شوند، بوسیله روش های غیرجراحی قابل درمان هستند. اما در موادی که این تنگی بدتر و شدیدتر شود، نیاز به جراحی بیشتر خواهد بود.
پس مراجعه دیرهنگام بیمار به پزشک متخصص و عدم تشخیص به موقع بیماری می تواند عواقب بدی برای شخص در پی داشته باشد.
دارودرمانی
- می توان از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مثل: بروفن، ناپروکسن، سلبرکس، ایندومتاسین و نیز مسکن های موضعی تحت نظر پزشک استفاده کرد.
- شل کننده های عضلانی مثل: متوکاربامول نیز مجاز هستند.
- مصرف کورتون ها پیشنهاد نمی شود، مگر در موارد خاص و به صورت محدود.
- تزریقات موضعی کورتون، فقط در موارد خاصی موثر بوده و برای تمام بیماران پیشنهاد نمی شود.
مراجعه دیرهنگام بیمار به پزشک متخصص و عدم تشخیص به موقع بیماری می تواند عواقب بدی برای شخص در پی داشته باشد
عوامل افزایش دهنده بهبودی
- استراحت کوتاه مدت در بستر (حداکثر برای سه روز) : استراحت های طولانی مدت اصلا پیشنهاد نمی شود. کمی راه رفتن در مدت سه روز استراحت نیز مفید است، چرا که بی تحرکی بدن و از بین بردن کامل فشار بر استخوان های بدن موجب اثرات نامطلوبی از قبیل: تشدید برداشت کلسیم از استخوان ها (پوکی استخوان)، افزایش احتمال ایجاد لخته در عروق خونی و خطرات ناشی از آن و بسیاری مشکلات دیگر خواهد شد.
- کاهش نسبی فعالیت های بدنی، خصوصا خودداری از انجام کارهای سنگین و فشارهای بیش از حد
- در صورت بهبودی بیمار و کاهش درد، می توان از روش های حرکت درمانی و ورزش های مخصوص استفاده کرد. این حرکات با افزایش انعطاف پذیری و تقویت عضلات احاطه کننده ستون فقرات، میزان بهبودی را افزایش خواهند داد.
درمان های جایگزین
تنگی نخاع در اکثر موارد با ورزش درمانی، فیزیوتراپی و ورزش درون آب با برنامه مشخص تجویز شده توسط متخصص فیزیوتراپی و توانبخشی قابل درمان است.
در چه صورت جراحی لازم می شود؟
در صورتی که روش های بالا نتوانند طی مدت 4 تا 6 هفته مشکلات بیمار را بهبود قابل توجهی بخشند، و یا اینکه علائم زیر دیده شوند، باید جراحی انجام شود:
- ضعف حرکتی
- اختلال در دفع ادرار و مدفوع
- کاهش قدرت عضلانی ناشی از فشار بر ریشه های عصبی
- تنگی های شدید کانال نخاعی (در MRI بیمار وجود داشته باشد)
- توانایی راه رفتن بیمار در حد قابل توجهی کاهش یابد و مجبور باشد برای طی مسافتی کوتاه، مرتبا خود را به جلو خم کند و یا بنشیند.
در موارد بالا، باید به صلاحدید جراح اعصاب و یا جراح ستون فقرات، به آزاد سازی نخاع از طریق جراحی فکر کرد. نتایج حاصل از جراحی تنگی نخاع در 50 درصد موارد رضایتبخش بوده است.
تنگي نخاع كمري چيست؟
ستون فقرات از 24 مهره تشكيل مي شود كه به ساكروم و دنبالچه متصل مي شود.هنر طراحي ستون فقرات پايداري و انعطاف آن است ستون فقرات در عين اينكه از ساختماني بسيار قوي برخورداركاملا انعطاف پذير است بطوريكه ستون فقرات را مي توان چرخاند و به شكل دايره درآورد.
ستون فقرات داراي اجزائ زير است:
مهره
مفصل
ديسك بين مهره اي
ريشه هاي اعصاب
با افزايش سن چه اتفاقي براي اجزائ ستون فقرا ت خواهد افتاد؟مهره ها كوتاهتر مي شوند و بدليل شروع آرتروز تنگ تر مي شوند.مفاصل انعطاف كمتري خواهند داشت و ستون فقرات خشك تر مي شود.ديسك بين مهره اي كم آب تر شده وقدرت ضربه گيري آن كاهش مي يابد.ريشه هاي اعصاب در خروج از سوراخهاي مهره ها دچار اشكال مي شوند.
در تنگي نخاع چه اتفاقي مي افتد؟
با افزايش سن فضاي كانال نخاع و سوراخهاي جانبي نخاع كاهش مي يابد. از فضاي نخاع طناب نخاع و از سوراخهاي جانبي ريشه هاي اعصاب عيور مي كنند .در تنگي كانال نخاع طناب نخاعي تحت فشار قرار مي گيرد و در تنگي جانبي ريشه هاي اعصاب تحت فشار قرار مي گيرند.
علائم:
كمردرد درد ناحيه باسن و نشيمنگاه ،درد لگن و يا كشاله ران درد پاها كه با راه رفتن بدتر مي شود و با نشستن و كمي خم شدن به جلو كاهش مي يابد.
تشخيص:
تشخيص با علائم باليني و معاينه بيمار و انجام MRI خواهد بود.
درمان:
در اكثر موارد تنگي نخاع نياز به درمانهاي غير جراحي دارد.روشهاي طب فيزيكي و توانبخشي در درمان تنگي نخاع شامل ورزشهاي اصلاحي تقويتي و پايداري و كششي،فيزيوتراپي،آب درماني،DBC يا ورشهاي برنامه ريزيي شده و تزريق و دارو درماني ... مي باشد.
در موارد شديد و عدم پاسخ به درمانهاي طب فيزيكي از جراحي استفاده مي شود.
ع خوابیدن دست خود را به سمت داخل جمع می کنند وبرخی از بیماران دیگر نیاز به این نوع مچ بند دارند.
فضایی متفاوت در ارایه مطالب فرهنگی علمی گردشگری اجتماعی توسط تیم پزشکی درمانی کلینیک درد ماهان